Hâlâ ton balığı yiyorsunuz çünkü sizin için sağlıklı olduğunu düşünüyorsunuz. Peki ton balığı tüketimini yeniden gözden geçirmeye ne dersiniz?
Ton balığını sık tüketiyorsanız ve sağlıklı olduğunu düşünen çoğunluktaysanız, bu yazıdan sonra sinir bozucu bir aydınlanma yaşayabilirsiniz.
Hadi başlayalım…
Ton balığı; günümüzde insanlara “sağlıklı besin” ya da “protein deposu” olarak pazarlanmaya çalışılan, aslında piyasadaki en leş ve en sağlıksız yiyeceklerden biridir.
“Konserve ton balığı ne kadar tüketilmeli?” sorusunun cevabını, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırma gayet güzel veriyor:
- 20 yaşın altındaki gençlerin, sağlıklı beyin gelişimi için hiç tüketmemesi gerekiyormuş.
- 20-40 yaş arasındaki kadınların da, 20 yaş altı gençler gibi hiç tüketmemesi öneriliyormuş. Haftada bir konserve ton balığı yiyen bir kadının çocuğunun engelli olma ihtimali %5. Küçük bir olasılık gibi görünse de bu, oldukça büyük bir risk demektir. Yani ton balığı tüketen 100 kadından 5’inin engelli çocuk sahibi olma riski bulunuyor.
- 20 yaş üstü erkeklerin ise en fazla iki haftada bir porsiyon konserve ton balığı tüketmesi tavsiye ediliyor. Erkeklerin riski daha düşük çünkü doğurganlıkla ilgili bir durum söz konusu değil. Ayrıca 20 yaşından sonra beyin gelişimleri de tamamlanmış oluyor.
Peki, araştırma sonuçları neden böyle?
“Büyük balık küçük balığı yutar” sözünü mutlaka duymuşsunuzdur. Ton balığının zararlarını anlatırken bu söz tam yerine oturuyor. Her büyük balık, kendinden küçük balıkları yer; dolayısıyla balıklar, yedikleri diğer balıkların bakterilerini, zararlı maddelerini ve atıklarını kendi bünyesinde biriktirir.
Ton Balığının Zararları
Ortalama bir balinanın şehir çöplüğü kadar zehir taşıdığını biliyor muydunuz?
Ton balığı büyüdükçe, yediği küçük balıklardan vücuduna çok sayıda bakteri ve zehirli madde girer. Ton balıkları özellikle cıva açısından son derece tehlikelidir ve vücutlarından cıvayı atacak bir sisteme sahip değildir. Bu nedenle büyüdükçe vücutlarındaki cıva oranı da hızla artar.
Konserve hâline getirildiklerinde bile bu cıva oranı yüksek kalır. Dolayısıyla konserve ton balığı, insan sağlığı için son derece zararlıdır. Üstelik “sağlıklı” olduğu düşünülerek sık tüketildiği için, vücutta ciddi hasarlara yol açabilir.
Araştırmalar Ne Diyor?
Michigan Üniversitesi’nde 1998-2008 yılları arasında yapılan on yıllık bir araştırma, denizlerdeki ton balıklarında cıva oranının her yıl ortalama %4-5 arttığını ortaya koymuştur. Yani ton balıkları giderek daha da zehirli hale gelmektedir.
Harvard Üniversitesi’nde yapılan başka bir araştırma ise 1989-2009 yılları arasında ton balıklarındaki cıva oranının %30 arttığını göstermiştir.
Dünya kirleniyor; deniz canlıları da bundan payını alıyor. Sonuçta besin zinciri yoluyla bu kirlilik bize kadar ulaşıyor.
Bu nedenle “Ton balığının yenilmesi güvenlidir.” sözüne artık itibar edilmemelidir. Büyük balıklar, küçük balıkları yiyerek onların zehirlerini biriktirmektedir.
Cıvanın İnsan Sağlığına Zararları
Gündelik yiyeceklerde çok az miktarda cıva bulunabilir; ancak fazla miktarda cıva zehirlidir. Kısacası, vücuda fazla cıva alındığında zehirlenme meydana gelir.
Cıvanın yol açtığı bazı sağlık sorunları şunlardır:
- Alzheimer
- Parkinson
- Otizm
- Kaygı (anksiyete)
- Depresyon
- Sinirlilik
- Hafıza problemleri
- Uyuşma ve uyuşukluk hali
- Titreme
- Patolojik utangaçlık
- İşitme ve konuşma güçlüğü
- Kas güçsüzlüğü
- Yürüme zorluğu
- Görme ve duyma bozuklukları
- Ellerde, ayaklarda veya ağız çevresinde uyuşma ve karıncalanma
- Küçük yaşta cıvaya maruz kalan çocuklarda öğrenme güçlüğü
- Cıva zehirlenmesi sonucu kalıcı beyin ve böbrek hasarı
Kaynak: FDA
Minamata Faciası: Cıva Zehirlenmesinin Gerçek Yüzü
Japonya’nın Kyushu Adası’ndaki Minamata şehrinde, 1900’lü yılların başında kimyasal ürünler üreten tesisler kontrolsüz şekilde cıva atıklarını denize boşaltıyordu. Halk bu durumun farkında değildi; çünkü aynı zamanda geçim kaynağı balıkçılıktı.
Bir süre sonra şehirdeki kedilerde tuhaf davranışlar görülmeye başlandı:
Bazıları anlamsız hareketler yapıyor, bazıları durduk yere yere yığılıyor, bazıları da duvarlara tosluyordu. Kimse sebebini anlayamıyordu.
Bu kediler, kirlenen denizden balık yedikleri için ilk etkilenen canlılardı. Çoğunda ağır beyin travması vardı; yeni doğan yavruların büyük kısmı da engelli doğuyordu.
Bir süre sonra Minamata’daki çocuklarda da benzer belirtiler görülmeye başladı. Kasabada doğan bebeklerin çoğu beyin hasarıyla doğuyordu. Halk, kasabanın “lanetli” olduğuna inanıyordu.
Doktorlar yıllarca nedenini bulamadı; gerçek çok geç anlaşıldı: Ton balığında yüksek oranda cıva tespit edilmişti.
Cıvanın vücuttan tamamen atılması üç yıl sürdüğünden, bu dönemde ton balığı yiyen kadınlar hamile kaldıklarında bebekler zarar görüyordu.
Bu hastalığa “Minamata Sendromu” adı verildi.
Cıva Oranı Düşük Balıklar
Ton balıklarına kıyasla daha az cıva içeren deniz ürünleri haftada bir veya iki kez tüketilebilir:
- Hamsi
- Kedi balığı
- Orfoz
- Somon
- Karides
Kişisel Deneyimim
Blogumda sık sık “hava cıva”dan bahsediyorum ama peki ben ton balığı tüketiyor muyum?
Tüm bu zararlarını bilmeden önce haftada üç kere, hatta öğrencilik yıllarımda neredeyse her gün ton balığı yerdim. Geçen yıl ton balığı zehirlenmesi yaşadım; sabaha kadar kustum. Ardından birkaç olumsuz durum daha gelişti. Bu olaydan sonra “konserve ton balığı ne kadar tüketilmeli?” diye araştırmaya başladım.
Edindiğim bilgilere göre, yaş grubuma uygun şekilde artık iki haftada sadece bir kutu ton balığı tüketiyorum. Bazen pratik olduğu için, bazen de canım çektiği için yiyorum; ancak zamanla tamamen bırakmayı düşünüyorum. Bilinç artışı tek başına yeterli olmuyor; tüketimi zamana yayarak azaltmak en mantıklısı.
Sonuç
Türkçe kaynakları incelediğinizde ton balığı ve cıva konusunda yeterli bilgi olmadığını göreceksiniz.
Aksine, ton balığının “sağlıklı” olduğuna dair binlerce içerik mevcut.
Bir şeyin hep olumlu yönlerinden bahsediliyor, olumsuz tek kelime edilmiyorsa, dikkatli olmakta fayda var.
Dünyanın neresinde olursa olsun ton balıklarında olması gerekenden kat kat fazla cıva bulunduğu ortaya çıkmıştır.
Amerika’daki doktorlar, ton balığı tüketiminin mümkün olduğunca azaltılması gerektiğini söylüyor.
Bu yazı sizi yeterince ikna etmediyse, yabancı gazete, dergi, blog ve YouTube videolarına göz atabilirsiniz.
Selametle…