Yetişkin birey olmadan önce borsanın durumunu sabah akşam neden duymak zorunda olduğumuzu hep merak etmişimdir. Borsadaki rekorlar, yükselmeler, çakılmalar bize nasıl yansır hiç bilmezdim; çünkü fazlaca karışık gelirdi. Yıllar sonra yeterince bilgi ve aydınlanma yaşadım. Sizlere de borsanın ne olduğu konusunda faydam dokunsun istiyorum. Bu yazımda kısa ve anlaşılır örneklerle “borsa nedir” onu anlatmaya çalışacağım.
Borsanın tam olarak neyi ölçtüğünü anlamak için basit bir işi gözümüzde canlandırmak işe yarayabilir. Bu canlandırmada aklınıza limonata standı gelsin.
Limona standı sahibi Can çok başarılı. İşleri tıkırında. Fakat daha büyük düşünen biri… Bankadan kredi almayı deniyor ama banka işinin ve kredi notunun riskli olduğunu söyleyip onu reddediyor. Zengin yatırımcılardan para bulmaya gidince böyle bir işte kazancı – büyümeyi öngöremediği ve riski büyük olduğu için yatırımcı limonata standı sahibi Can’ı reddediyor.
Limonata standı sahibi Can’ın geriye tek bir seçeneği kalıyor; işine ait genel hisseleri halka açmak. Doğal olarak bu işine yatırım yapılması için muazzam bir fırsat. Televizyonlarda ve gazetelerde denk gelen halka arz bu demektir. İşe ve projeye ait hisseleri insanların alması için piyasaya sunmak…
Yatırımcılar arz edilen hisselerin bir parçasını satın almak için para öderler. Limonata standı sahibi bu sayede bir sürü para kazanır. Doğal olarak limona standı sahibi Can küçük alanından çıkıp limonata imparatorluğuna doğru ilerler.
Limonata standı sahibi elde ettiği paraları işini büyütmek için kullanır. Yeni limonata stantları açar. Stant açtığı ve ortaklık yaptığı kişilerde limonata standı sahibine para verir. Bu, daha fazla kâr demek… Resmen para akar… Limonata standı sahibi kârlarının bir kısmını yeni geliştirilen ürünlere yatırabilir. Diyet limonata, baskın tadı olan limonata vb… ürün çeşitliliği için çalışmalar yaptırır. Büyük projelerin gelişmesi için yapılan AR-GE yatırımları buna örnek olabilir.
Limonata standı sahibi bayilik ve iş ortaklarından elde ettiği paranın yani kârının bir kısmını hisse senedi alan yatırımcılarına geri verebilir. Buna kâr payı denir. Yalnız kâr payını dağıtmasına bu aşamada gerek yok. İnsanları şirket konusunda heyecanlandırmak ve daha çok güven sağlamak istiyorsa kâr payı dağıtmalı. İnsanlar bu nedenle daha çok hisse alıp – satabilir.
Limonata standı halka arz edildiğinde yatırım yapmayan ve dışarıdan izleyen yatırımcılar ilerleyen aşamada – büyüme trendi yakalanılan zamanda limonata standı işine yatırım yapmak isteyebilir.
Yatırımcı, limonata standı sahibi Can kâr payı dağıttı ve işini büyütüyor; limonata standı sahibi akıllı ve işinde inanılmaz iyi diye düşünecektir. Halka arz edildiğinde 10 liraya satılan hisse senedini ilk yatırımcılardan iki katı fiyatına satın alabilir.
Sisteme daha sonra dahil olan yeni yatırımcı 20 liraya aldım ama ilerde bu iş büyürse 100 liraya veya daha yüksekten satabilirim diye düşünür. Yatırımcının motivasyonu budur. Öngörülebilir büyüyen proje ve yatırımın karşılığını ilerleyen dönemlerde alabilme ihtimali…
Borsa basitçe budur. İnsanların, şirketlerin küçük parçalarını (hisse senetlerini) ileride değer kazanıp kazanmayacaklarını düşünerek alıp satmalarıdır. Tabii ki bu kadar basit değil. Dünyanın her bir yanında saniyede binlerce kez bu işlem gerçekleşiyor.
